Hoe kan het bestuurlijk stelsel verbeteren? (Bron: Aanbiedingsbrief)
Een samenvatting van de belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit een onderzoek uitgevoerd door bureau Necker van Naem, met verwijzing naar de bronnen.
In december 2019 heeft de gemeenteraad de opdracht voor de evaluatie van het bestuurlijk stelsel vastgesteld. De evaluatie is volgens de opdracht onafhankelijk uitgevoerd door het extern bureau Tilburg University-Necker van Naem (hierna: NvN). Het bureau heeft op 27 november 2020 hun rapport over de evaluatie van het bestuurlijk stelsel opgeleverd.
Het rapport bestaat uit:
- het Onderzoeksrapport 2020_11_27_1_Onderzoeksrapport Evaluatie Bestuurlijk Stelsel - NvN - Definitief.pdf ;
- een Bestuurlijke rapportage 2020_11_27_2_Bestuurlijk rapport Evaluatie Bestuurlijk Stelsel - NvN - Definitief.pdf ;
- een Essay van de Universiteit Tilburg met een (inter)nationale stedenvergelijking 2020_11_27_3_Essay stedenvergelijking Evaluatie Bestuurlijk Stelsel - Tilburg University - definitief.pdf ; en
- een videoreportage
waarin vijf Amsterdammers hun mening geven over het stelsel (18 minuten). De video reportage is via de volgende link in te zien: https://surfdrive.surf.nl/files/index.php/s/t1l9CH0AM5Ekjt4.
Ook is er een Planning voor het vervolgtraject 2020_12_15_1_Planning evaluatie en vervolgtraject.pdf
Het college van B&W heeft de rapportage aangeboden met een zogeheten Aanbiedingsbrief: 2020_12_15_2_Aanbiedingsbrief rapport evaluatie bestuurlijk stelsel.pdf
Uitkomst van het onderzoek (Bron: Bestuurlijk rapport [hierna: Bs-rapport])
Amsterdam is te groot voor één bestuurslaag.
Velen in politiek-bestuurlijk Amsterdam vinden Amsterdam te groot voor één bestuurslaag. De wens om het bestuur dichter bij de inwoner te brengen en integraal gebiedsgericht te kunnen werken maakt het in hun optiek noodzakelijk om een vorm van gedecentraliseerd lokaal bestuur te hebben. Hoe dat bestuur eruit moet zien, daar verschillen de meningen echter over. Wat wel breed wordt gedeeld is de beoordeling van het huidige stelsel als compromis waar niemand echt gelukkig mee is. Woorden als een ‘liefdeloos compromis’, ‘slap aftreksel’ of sterker kwamen regelmatig voorbij, zowel onder Amsterdammers als professionals.
De vervolg stappen (Bron: Bs rapport)
Het rapport bevat aanbevelingen voor de korte termijn (huidige bestuursperiode). Daarnaast heeft het rapport een toekomstgerichte focus, voor de periode ná 2022 worden mogelijke denkrichtingen geschetst aan de hand van vijf scenario’s. Hierin zijn de bestuurlijke ambities voor democratische vernieuwing betrokken en wordt ingegaan op de (bestuurlijke) samenwerking.
Suggesties voor de korte termijn tot aan Gemeenteraadsverkiezingen (Bron: Bs rapport)
In het onderzoek is veel onvrede en ongemak gebleken én brachten degenen aan wie hun mening gevraagd werden uiteenlopende mogelijkheden voor verbetering van het bestuurlijk stelsel naar voren. Rekening houdend met 1) de praktische haalbaarheid in de komende twee jaar, 2) de aansluiting bij bevindingen in de onderzoeksrapportage en de stedenvergelijking en 3) de frequentie waarmee suggesties in het onderzoek zijn aangedragen, stelt NvN de volgende elementen voor optimalisering van het huidige stelsel voor:
- Richt een inwonersloket in per stadsdeel als een laagdrempelige voorziening, nabij en toegankelijk. Dat sluit aan bij het idee voor een bureau voor maatschappelijke initiatieven, zoals in de begroting 2021 is aangekondigd. Dat kan een rol vervullen in de informatievoorziening over gebiedsagenda’s, gebiedsprojecten en gebiedsmonitor en het kan fungeren als hulpmiddel voor inwoners om in de ambtelijke en bestuurlijke organisatie de gebiedsteams en projectleiders van projecten die in het stadsdeel spelen te vinden. Vanuit het inwonersloket kunnen ook inwonersinitiatieven ondersteund worden. Dit inwonersloket is een antwoord op een aantal bevindingen uit het onderzoek die gaan over gebrekkige toegankelijkheid, uitlegbaarheid en inzicht in de wijze waarop het bestuurlijk stelsel voor bewoners werkt. Ook is een aantal keren aangedragen dat dit nodig is om minder digitaal vaardige inwoners te ondersteunen bij hun gang in en door de gemeente. Dit loket is nadrukkelijk meer dan een manier om uit te dragen en uit te leggen wat de gemeente en het stadsdeel doen. Het heeft een faciliterende, onafhankelijke en adviserende rol voor inwoners die iets willen met en voor hun leefomgeving.
- Versterk de ambtelijke ondersteuning van de stadsdeelcommissies om hen daarmee steviger te positioneren in hun adviesrol ten opzichte van de dagelijks besturen, de beoogde rol van ongevraagde adviezen beter tot gelding te laten komen en het ophalen van signalen uit de buurt meer armslag te geven. Daarmee kan ook zelfbewuster invulling gegeven worden aan de beoordeling van adviesaanvragen vanuit de centrale stad en de stap worden gezet naar het meer proactief (in plaats van reactief) adviseren. Niet elke aanvraag vanuit de stad hoeft wellicht ook tot een advies van de stadsdeelcommissie te leiden, bijvoorbeeld als het niet raakt aan een specifiek gebiedsbelang.
- Maak en benut een standaardprocedure voor het opnemen van een adviesparagraaf met het standpunt van het stadsdeel (dagelijks bestuur en/of stadsdeelcommissie) in raadsvoorstellen. Daarmee wordt die inbreng en kennis vanuit de stadsdelen gebruikt. Realiseer het voornemen om de adviezen van de stadsdelen centraal inzichtelijk te maken. Verbeter de terugkoppeling over adviezen aan de stadsdeelcommissie en het bredere publiek. Wat gebeurt er mee? Heeft het effect?
- Ontwikkel verbinding en eigenaarschap tussen de stadsdeelcommissies en de gemeenteraad door regelmatig overleg tussen commissie KDD en vertegenwoordigers van de stadsdeelcommissies (bijvoorbeeld jaarlijks). Bespreek daar de wijze waarop adviezen worden gevraagd en uitgebracht en welke functie ze vervullen in de besluitvorming. Houdt een actielijst van verbeterpunten bij. Dit sluit aan bij de bevinding dat de gemeenteraad en de stadsdeelcommissies op afstand staan van elkaar en er geen merkbare verbinding tussen beide geledingen is. Bovendien kan het er ook aan bijdragen aan de realisatiekracht van voornemens als het centraal inzichtelijk maken van adviezen, doordat gemeenteraad en stadsdeelcommissies elkaar beter leren kennen en beiden minder ver op afstand komen te staan van elkaar.
- Verbeter de afstemming tussen collegeleden en de verschillende stadsdelen over beleidsplannen en ontwikkelingen die spelen. Doe dat per portefeuillehouder (Wethouder) voor ieders beleidsterreinen. Nu lijken het soms wel twee parallelle werelden. Door de verbinding tussen de onderdelen van het stelsel te versterken, organiseer je wederzijdse beïnvloeding. Afstemming is dan ook meer dan alleen praten, maar het legt de basis voor gecoördineerd handelen. Ontwikkel eigenaarschap voor het stelsel door evaluatie van het functioneren van het stelsel in dat overleg. Door versterking van ambtelijke ondersteuning van de stadsdelen komt er ook meer ruimte voor eigen agendavorming vanuit de stadsdelen (gezamenlijk en individueel). De natuurlijke gerichtheid van de ambtelijke organisatie op de centrale stad krijgt daarmee ook wat tegenwicht. Bewaak dat het overleg ook echt gebeurt. Afspraken zijn er immers (deels) al in het bestuursakkoord tussen het college en de dagelijks besturen.
- Breidt de mogelijkheden uit van (online) participatie in de stadsdelen (zowel aandragen van initiatieven als meedenken over problemen en plannen) en bij het vormen van de gebiedsagenda’s. Doe dat niet alleen projectmatig, maar op volgens vooraf gemaakte afspraken en geregeld. Leer daarbij van de wijze waarop Barcelona dat heeft vormgegeven.
Suggesties voor doorontwikkeling van het stelsel na 2022
(Bron: Bs-rapport)
Na 2022 zijn meerdere denkrichtingen mogelijk. Vanuit de bevindingen van NvN kan Amsterdam verschillende kanten op, onder meer afhankelijk van de prioritering van de waarden van goed bestuur. Naast de relevantie van de prioritering van de waarden van goed bestuur voor oordelen over de wenselijkheid van bepaalde wijzigingen, gaat het over realisme over ambities voor het bestuurlijk stelsel, het belang van houding en gedrag en het de tijd nemen om een stelsel te laten rijpen.
NvN heeft naast het basisscenario (niets veranderen in het stelsel) dat kan voortbouwen op de verbetervoorstellen zoals hierboven beschreven, vier alternatieve scenario’s ontwikkeld (zie figuur 1). Deze zijn gebaseerd op variatie op twee hoofdassen:
1) ligt de nadruk op versterking van de centrale organen in de stad of op de decentrale bestuursorganen en
2) ligt de nadruk op versterking van de representatieve democratie of op versterking van de participatieve democratie?
De scenario’s vertegenwoordigen denkrichtingen. Binnen die denkrichtingen zijn meer extreme of meer gematigde varianten mogelijk. De denkrichtingen vormen daarmee uitdrukkelijk geen totaalpakketten of ‘alles-of-niets’ scenario’s. Voor de helderheid bespreekt NvN alleen de hoofdrichtingen en niet alle variaties daarbinnen.
Planning, zie afbeelding (Bron: Aanbiedingsbrief)
In de bijgaande planning wordt uitgegaan van een definitief collegebesluit over de hoofdlijnen bestuurlijk stelsel 2022-2026 op 1 juni en een raadsbesluit op 7/8 juli 2021.
In september kunnen dan de bijbehorende verordeningen voor besluitvorming worden voorgelegd. In de planning is zoveel mogelijk rekening gehouden met het feit dat kandidaten en bureau Verkiezingen bij voorkeur voor de gemeenteraadsverkiezingen op 16 maart 2022, een jaar de tijd hebben om zich hierop voor te bereiden. Zij kunnen hun voorbereidingen pas starten als er over de hoofdlijnen en de verordeningen door de gemeenteraad is besloten.
< Cees Fisser (c)